Αναμφίβολα
η εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο αποτέλεσε ορόσημο για τη
διάχυση της γνώσης και τη διάδοση των νέων ιδεών. Οι εκδόσεις του 1450-1500, γνωστές
ως αρχέτυπα (λατ. Incunabula), έχουν μεγάλη
σημασία όχι μόνο για την έντυπη αποτύπωση των αρχαίων κυρίως κειμένων αλλά και
ως υλική ιστορική και πολιτισμική μαρτυρία. Το κάθε αρχέτυπο έχει τη δική του
ξεχωριστή ιστορία, καθώς οι κατά καιρούς κτήτορές του άφησαν σε αυτό το στίγμα
τους με τα χειρόγραφα σημειώματα, τις κτητορικές τους σφραγίδες (ex libris), τις βιβλιοδεσίες, τις επιδιορθώσεις κλπ. Πάνω
από 500 αρχέτυπα εντοπίζονται σήμερα στις ελληνικές βιβλιοθήκες, δημόσιες και ιδιωτικές. 

Το
Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, στις 17-18
Μαρτίου 2023, διοργάνωσε διεθνές επιστημονικό συνέδριο, με θέμα:
«Αρχέτυπα στις ελληνικές βιβλιοθήκες: Καταγραφή, τεκμηρίωση, ιστορική
πλαισίωση», σε μια προσπάθεια γνωριμίας και συνεργασίας των φορέων  που διαθέτουν έντυπα των απαρχών της
τυπογραφίας.

Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης, με τον υπεύθυνο των Κλειστών Συλλογών της Κεντρικής
Βιβλιοθήκης του ιδρύματος  Κωνσταντίνο Μ.
Παπαδάκη, συμμετείχε με εισήγηση στο συνέδριο. Ο ομιλητής παρουσίασε όλα τα γνωστά αρχέτυπα που φυλάσσονται σήμερα σε
βιβλιοθήκες της Κρήτης.

Η Κρήτη κατά την Ενετοκρατία φιλοξένησε
σημαντικές συλλογές χειρόγραφων και έντυπων βιβλίων. Σήμερα γνωρίζουμε την
ύπαρξη μερικών μόνο δεκάδων μεσαιωνικών χειρογράφων, ενώ τα αρχέτυπα μπορούν να
μετρηθούν στα δάχτυλα του ενός χεριού.

Ο ομιλητής αναφέρθηκε σε τέσσερα πλήρη και δυο
σπαραγματικά αρχέτυπα που σώζονται διάσπαρτα σε βιβλιοθήκες του νησιού. Το
πρώτο αφορά το ένα και μοναδικό αρχέτυπο που διαθέτει η Κεντρική Βιβλιοθήκη του
Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Ρέθυμνο. Πρόκειται για την πρώτη έκδοση του Μεγάλου
Ετυμολογικού, λεξικού περίφημου για τα εμβληματικά πρωτογράμματα του
Νικολάου Βλαστού, το οποίο τυπώθηκε στη Βενετία το 1499 από τον κρητικό
τυπογράφο Ζαχαρία Καλλιέργη.

Τα δύο επόμενα είναι αντίτυπα της πρώτης
έκδοσης των κωμωδιών του Αριστοφάνη, τυπωμένα στη Βενετία το 1498. Απόκεινται το ένα στη Βικελαία
Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου και το άλλο στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου. Το
τέταρτο, που φυλάσσεται στη Μονή Τοπλού, αφορά σε αντίτυπο του Λεξικού του Σουίδα (Μιλάνο
1499), με εκδότη τον Δημήτριο Χαλκοκονδύλη. Τέλος, τα δύο σπαράγματα αρχετύπων σε
λατινική γλώσσα που συμπεριλήφθηκαν στην εισήγηση εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο
Τυπογραφίας στα Χανιά.